Polskie Noble 2016 przyznane
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej po raz dwudziesty
piąty przyznała Nagrody Fundacji, które cieszą się opinią najważniejszego wyróżnienia naukowego w
Polsce. Nagrody otrzymują wybitni uczeni za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które
przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp
cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu
najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata. Tegorocznymi laureatami zostało czterech
wybitnych polskich uczonych – prof. Jan Kozłowski, prof. Marek Samoć, prof. Józef Spałek i prof.
Bogdan Wojciszke.
Przedmiotem nagrody mogą być ściśle zdefiniowane i potwierdzone
osiągnięcia naukowe, które w ostatnim okresie otworzyły nowe perspektywy badawcze. Kandydatów do
Nagrody FNP, zgodnie z jej regulaminem, zgłaszać mogą wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni
imiennie przez Zarząd i Radę Fundacji. Rolę Kapituły konkursu pełni Rada Fundacji, która dokonuje
wyboru laureatów na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów oceniających dorobek
kandydatów. Wysokość nagrody wynosi 200 tys. zł.
Prof. JAN KOZŁOWSKI z Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk o
życiu i o Ziemi za sformułowanie i eksperymentalną weryfikację teorii wyjaśniającej różnorodność
strategii życiowych organizmów jako efektu optymalnej alokacji zasobów.
Kluczowym dla
rozwoju teorii był esej teoretyczny z 1992 r. opublikowany w czasopiśmie „Trends in Ecology and
Evolution”. Uczony opisał w nim, jak organizmy rozporządzają dostępnymi zasobami na potrzeby wzrostu
i rozmnażania oraz jaki ma to wpływ na wiek dojrzewania i masę ciała.
Teoria wyjaśnia ogromne zróżnicowanie czasu dojrzewania, wielkości ciała osobników dorosłych i
budujących je komórek, jak również długości życia organizmów żywych. Pozwala przewidywać, w jakich
warunkach zwierzęta rosną intensywnie po osiągnięciu dojrzałości, a w jakich nie. Wyjaśnia także,
dlaczego niektóre gatunki składają wiele małych jaj, a inne niewiele dużych. W zależności od
strategii życiowej organizmy różnie lokują zasoby, czyli – stosując terminologię ekonomiczną –
optymalnie inwestują je we wzrost, rozmnażanie i utrzymanie w dobrej formie ciała. Najlepszy sposób
lokowania dla danego gatunku zależy od zasobności środowiska w pokarm i od ryzyka
śmierci.
Prof. MAREK SAMOĆ z Politechniki
Wrocławskiej otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk chemicznych i o
materiałach za badania materiałów nanostrukturalnych dla optyki nieliniowej.
Odkryte
przez prof. Marka Samocia niezwykłe właściwości optycznych nanomateriałów mogą zostać wykorzystane
np. w przekształcaniu sygnałów optycznych, w obrazowaniu biologicznym czy też w konwersji
energii. Profesor Marek Samoć jest specjalistą w dziedzinie chemii
fizycznej, zaangażowanym w badania nad nowymi materiałami dla optoelektroniki i fotoniki. Materiały
takie składają się z obiektów o rozmiarach nanometrycznych, których organizacja strukturalna może
być ściśle kontrolowana. Dzięki kontrolowaniu nieliniowych własności optycznych nanomateriałów przez
zewnętrzne bodźce można budować systemy logiki cząsteczkowej lub
czujniki. Osiągnięcia badawcze prof. Marka Samocia mają głębokie
znaczenie praktyczne. Dzięki odkrytym przez niego efektom, nowe materiały dla zastosowań w fotonice
mogą usprawnić przesyłanie i przetwarzanie informacji, ogniwa elektryczne trzeciej generacji mogą
być tańsze, wydajniejsze i bardziej ekologiczne.
Prof.
JÓZEF SPAŁEK z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki
Polskiej 2016 w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich za badania układów silnie
skorelowanych, a w szczególności za sformułowanie modelu t-J.
Prof. Józef Spałek jest
światowej klasy liderem w dziedzinie kwantowej fizyki materii skondensowanej. Rzucił całkowicie nowe
spojrzenie na kształtujące się właściwości silnie skorelowanych elektronów, szczególnie na
współzależności między magnetyzmem i ruchem elektronów, np. wprowadził koncepcję spinowo zależnych
mas oraz podał pierwszy opis termodynamiczny przejścia metal-półprzewodnik w takich układach
skorelowanych elektronów. Fizyka materii skondensowanej stanowi laboratorium
badawcze dla całej fizyki. Teoretyczne wyjaśnienie tych zjawisk pozwoli na zrozumienie ich roli w
praktyce np. do konstrukcji magnesów produkujących ultra silne pola magnetyczne, nowego typu
urządzeń w zakresie elektroniki kwantowej, czy też przy konstrukcji komputerów
kwantowych. Wybitny wkład do świata fizyki prof. Józef Spałek wniósł w 1977
r., kiedy to opracował Model t-J. Jest to standardowy model w teorii układów silnie skorelowanych
elektronów.
Prof. BOGDAN WOJCISZKE z SWPS Uniwersytetu Humanistycznospołecznego,
Wydział Zamiejscowy w Sopocie otrzymał Nagrodę Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2016 w obszarze nauk
humanistycznych i społecznych za opracowanie modelu sprawczości i wspólnotowości jako podstawowych
wymiarów poznania społecznego.
Sformułowanie i zweryfikowanie przez prof. Wojciszke
modelu dwuwymiarowości ludzkiego poznania społecznego zakładającego, że spostrzeganie ludzi
przebiega na wymiarze sprawczości (sprawność, kompetencja, nastawienie na cele) i wspólnotowości
(moralności i „ciepła”). Te dwa najważniejsze wymiary interpretacji zachowań są wzajemnie niezależne
i powszechnie obecne w spostrzeganiu osób, wyjaśniając łącznie ponad 80% zmienności globalnych ocen
ludzi, w tym także przywódców organizacyjnych i politycznych. Opracowany przez
prof. Wojciszke dwuwymiarowy model jest nowatorskim podejściem do klasycznych problemów poznania
społecznego. Teoria ta zmieniła podstawy psychologii i od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego
wieku kształtuje kierunki obecnych i przyszłych badań. Model dwuwymiarowego poznania społecznego
stał się paradygmatem, czyli dominującą teorią nowoczesnej psychologii społecznej. Dzięki tej
koncepcji można badać stereotypy, uprzedzenia oraz relacje w grupie i pomiędzy
grupami.
Nagrody Fundacji są przyznawane za szczególne osiągnięcia i odkrycia naukowe, które
przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp
cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju oraz zapewniają Polsce znaczące miejsce w podejmowaniu
najbardziej ambitnych wyzwań współczesnego świata.
Kandydatów do Nagrody FNP, zgodnie z jej
regulaminem, zgłaszać mogą wybitni przedstawiciele nauki zaproszeni imiennie przez Zarząd i Radę
Fundacji. Rolę Kapituły konkursu pełni Rada Fundacji, która dokonuje wyboru laureatów na podstawie
opinii niezależnych recenzentów i ekspertów oceniających dorobek kandydatów. W skład Rady w obecnej
kadencji wchodzą profesorowie: Leon Gradoń (Wydział Inżynierii Chemicznej i Procesowej, Politechnika
Warszawska) – przewodniczący Rady, Wojciech Tygielski (Instytut Historii Sztuki, Wydział Historyczny
UW) – wiceprzewodniczący Rady, Jan Kotwica (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w
Olsztynie), Włodzimierz Krzyżosiak (Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu), Aleksandra
Łuszczyńska (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny), Maria Nowakowska (Wydział Chemii,
Uniwersytet Jagielloński), Karol I. Wysokiński (Zakład Teorii Fazy Skondensowanej UMCS). Nagrody są
przyznawane w czterech obszarach: nauk o życiu i o Ziemi, nauk chemicznych i o materiałach,
nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich oraz nauk humanistycznych i
społecznych.
Uroczystość wręczenia nagród odbyła się 8 grudnia br. na Zamku
Królewskim w Warszawie. Na zdjęciu z lewej, laureaci Nagrody FNP wraz z Prezydentem Andrzejem Dudą,
Małgorzatą Kidawą-Błońską, Wicemarszałek Sejmu oraz prof. Maciejem Żyliczem, Prezesem
FNP.Źródło: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej. Fot. One HD i Magdalena
Wiśniewska-Krasińska dodano: 2016-12-09 07:27:40
|